Waarom de zorgboerderij zo waardevol is bij dementie

“Mensen met dementie zijn op een zorgboerderij meer buiten, zijn actiever, eten gezonder en bewegen meer dan mensen in een reguliere zorginstelling. Dit geldt zowel voor de dagbesteding als voor de 24-uurszorg. Ook hebben zij meer sociale interacties en hebben ze het gevoel echt iets bij te dragen en ergens bij te horen”, zegt dr. ir. Simone de Bruin, lector Goed Leven met Dementie van Hogeschool Windesheim.

Eenzijdig beeld van dementie

Simone doet onderzoek naar het ondersteunen van goed leven met dementie en vertelt met grote bevlogenheid over de waarde van de zorgboerderij. Ze begint met de constatering dat veel mensen een eenzijdig beeld hebben van dementie. “Als het gaat om beeldvorming valt er nog zoveel te winnen. Mensen met dementie zijn in essentie helemaal niet anders dan wij. Net als ieder mens willen ze autonomie ervaren, zich mens voelen en van waarde zijn. Met dementie ga je achteruit en dat is verdrietig, maar laten we niet denken dat deze mensen niets meer kunnen. Want dan bied je ze niks meer. Uit onderzoek blijkt dat mensen met dementie zelfs nog nieuwe vaardigheden kunnen aanleren.”

Van nature aanwezig

De zorgboerderij heeft allerlei voordelen, aldus Simone de Bruin. Zo nodigt de fysieke en sociale omgeving uit om actief te zijn, te bewegen en sociale contacten aan te gaan. “Veel activiteiten, zoals het verzorgen van de dieren, koken, tuinieren of huishoudelijke activiteiten, zijn vaak al van nature aanwezig en worden door professionals, vrijwilligers en cliënten samen opgepakt. De activiteiten hoeven niet altijd speciaal georganiseerd te worden, ze zijn er al. Net als de ruimtes waar mensen naartoe kunnen, zoals de keuken, de stal, de werkplaats, de tuin en de kassen. Daardoor ervaren mensen met dementie meer bewegingsvrijheid en keuzevrijheid. Dit kan het gevoel van autonomie versterken, evenals het gevoel een betekenisvolle dag te hebben of zinvol te kunnen bijdragen.”

Vocht- en voedsel inname

Ze vertelt dat ook verpleeghuizen allerlei dingen doen om in te spelen op de behoeften en zorgvraag van mensen met dementie, maar dat veel activiteiten en prikkels daar niet van nature aanwezig zijn. “Ze moeten er naartoe worden gebracht en dat blijkt niet altijd eenvoudig te realiseren.” Uit De Bruins promotie-onderzoek blijkt dat de dagelijkse vocht- en voedselinname op de zorgboerderij hoger is dan in het verpleeghuis. Niet zo verbazingwekkend, vindt ze. “Op de zorgboerderij bewegen mensen meer, waardoor ze meer trek hebben. Ze ruiken het eten dat staat te pruttelen, zijn betrokken bij het bereiden van de maaltijd, halen verse groenten uit de moestuin, mogen zelf opscheppen. Personeel en vrijwilligers eten mee aan tafel en voor alles wordt rustig de tijd genomen.”

Studies in Noorwegen

Niet alleen Simone de Bruin doet onderzoek naar de betekenis van de zorgboerderij voor mensen met dementie, ook haar collega’s in Maastricht en Noorwegen. “Ja, in Noors onderzoek werden vergelijkbare resultaten gevonden als in Nederland. Verder vonden ze in Noorwegen dat de omgeving op de zorgboerderij sociale participatie en interactie stimuleert. Niet alleen onderling, maar ook met het zorgpersoneel, vrijwilligers en mensen uit de buurt. De Noorse onderzoekers concludeerden dat de sociale context op de boerderij een beetje op een familiestructuur lijkt.”

Migratieachtergrond

De Bruin denkt dat zorgboerderijen ook geschikt zijn voor mensen met een migratieachtergrond. “Diverse van deze ouderen hebben een agrarische achtergrond of hadden een moestuin in hun thuisland. Ze zijn bijvoorbeeld bekend met het verzorgen van dieren en het verbouwen van gewassen. Vanwege de vele doe-activiteiten op de zorgboerderij lijkt beheersing van de Nederlandse taal minder belangrijk. In de reguliere zorg zijn de activiteiten vaak wat taliger, denk maar aan samen de krant lezen, woordspelletjes of praatjes bij de koffie. Toch weet de doelgroep de weg naar de zorgboerderij niet altijd te vinden. De toeleiding naar zorg, daar liggen nog uitdagingen.”

Belevingsgericht

Belevingsgerichte zorg is een innovatie die in de Nederlandse ouderenzorg wordt omarmd. “Dat is een mooie ontwikkeling”, zegt Simone. “Er wordt ingespeeld op wensen, behoeften en gewoontes, op wat mensen vroeger leuk vonden. Wel is het van belang om mensen goed te blijven volgen, want voorkeuren kunnen tijdens het proces van dementie veranderen. Dat kan van persoon tot persoon en van dag tot dag verschillen, eigenlijk net als bij ieder mens.” Ze beseft dat belevingsgericht werken veel flexibiliteit en reflectie vraagt van de zorgteams die met ouderen werken. “Ik ben voor mijn onderzoeken veel op zorgboerderijen geweest, ook die van SZZ. Dan zie ik dat ze vaak zeer ervaren zijn in het meebewegen, mensen zelf laten beslissen, dingen niet uit handen nemen. Leef- en werkplezier staan in hun visie centraal en dat merk je. Het is een omgeving waar mensen ook graag willen werken, daar zag ik diverse voorbeelden van. Deze zorgondernemers weten makkelijker professionals en vrijwilligers aan te trekken die over waardevolle vaardigheden beschikken, zoals creativiteit, flexibiliteit en reflectieve vaardigheden. En die mensen stimuleren elkaar vervolgens weer.”

Mantelzorgers

Wat vinden mantelzorgers eigenlijk van de zorgboerderij? “Ook daar heb ik onderzoek naar gedaan. Mantelzorgers gaven aan dat het voor hen makkelijker was om dagbesteding op de zorgboerderij in te zetten, wetende dat hun partner het naar de zin zou hebben. Zij voelden zich minder schuldig om bijvoorbeeld te gaan werken of met vrienden af te spreken. Uit één van mijn onderzoeken blijkt dat diverse mantelzorgers geen dagbesteding zouden hebben ingezet of deze zouden hebben uitgesteld als er geen zorgboerderij beschikbaar was geweest. De voornaamste reden is dat het reguliere aanbod niet aansluit bij de wensen en mogelijkheden van hun naaste.”

Wereldwijde interesse

Ze vertelt dat er wereldwijde interesse is voor de ervaringen die in Nederland en Noorwegen met zorgboerderijen zijn opgedaan. “Landen als Japan, Zuid-Korea, Nieuw-Zeeland, Canada en de Verenigde Staten onderzoeken momenteel hoe zij dit in hun land kunnen toepassen.” Het onderzoek van Simone en haar collega’s gaat intussen gewoon door. “Zo hoop ik bij hogeschool Windesheim onder meer onderzoek te kunnen doen naar de waarde van zorgboerderijen voor mensen met dementie én een migratieachtergrond. We proberen ook de link te leggen naar het onderwijs. Dementie komt nu nog maar weinig aan bod binnen opleidingen als social work en verpleegkunde. We willen dat de professionals van de toekomst niet alleen aandacht hebben voor de zorg, maar ook voor goed leven met dementie. En dat is nodig, want we worden allemaal ouder en steeds meer mensen krijgen dementie. Er valt nog een wereld te winnen.”